Uwagi ogólne o zakresie tajemnicy zawodowej diagnosty laboratoryjnego
Zgodnie z treścią art. 24 ustawy z dnia 15 września 2022 r. o medycynie laboratoryjnej (Dz. U. poz. 2280) diagnosta laboratoryjny jest obowiązany na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta:
1) informować pacjenta o jego prawach określonych w tej ustawie;
2) udzielać informacji o stanie zdrowia pacjenta, w zakresie udzielanych przez niego świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi przez niego uprawnieniami;
3) zachowywać w tajemnicy informacje związane z pacjentem, uzyskane od lekarza lub lekarza dentysty leczącego pacjenta w związku z wykonywaniem zawodu.
Przepis ten odsyła zatem do ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Prawa Pacjenta, która w sposób kompleksowy, choć nie wyłączny, reguluje prawa pacjenta, w tym w szczególności prawo do zachowania tajemnicy informacji jego dotyczących.
Zakres tajemnicy
Przepis art. 13 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Prawa Pacjenta stanowi, że pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego. Z powyższego wynika, że tajemnica informacji rozciąga się nie tylko na informacje dotyczące stanu zdrowia pacjenta, ale wszystkie informacje uzyskane przez osobę wykonującą zawód medyczny w związku z wykonywaniem tego zawodu. Powyższe potwierdza treść art. 14 ust. 1 ustawy gdzie wskazano, że w celu realizacji prawa, o którym mowa w art. 13, osoby wykonujące zawód medyczny są obowiązane zachować w tajemnicy informacje związane z pacjentem, w szczególności ze stanem zdrowia pacjenta.
Wyłączenia ochrony tajemnicy
Ochrona informacji, jaką przewiduje przepis art. 13 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Prawa Pacjenta nie jest jednak ochroną absolutną. Ustawodawca określa sytuacje, w których przepis przewidujący obowiązek zachowania tajemnicy informacji dotyczących pacjenta nie obowiązuje.
Zgodnie z treścią art. 14 ust. 2 ustawy przepisu o obowiązku zachowania tajemnicy nie stosuje się, w przypadku gdy:
1) tak stanowią przepisy odrębnych ustaw;
2) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
3) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy (w określonym przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego);
4) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.
W sytuacjach wskazanych powyżej ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.
Obowiązek zachowania tajemnicy nie ma zastosowania również do postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych, o której mowa w art. 67e ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
Tajemnica informacji dot. zmarłego pacjenta
Co istotne, osoby wykonujące zawód medyczny są co do zasady związane tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska. Osoba bliska wyrażająca zgodę na ujawnienie tajemnicy może określić zakres jej ujawnienia. Zwolnienia z tajemnicy przez osobę bliską zmarłemu pacjentowi nie stosuje się, jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu pacjent za życia. Sprzeciw dołącza się do dokumentacji medycznej pacjenta. Przed wyrażeniem sprzeciwu, o którym mowa w zdaniu poprzedzającym, pacjent ma prawo do uzyskania informacji o skutkach złożenia sprzeciwu. Nawet jednak w przypadku złożenia sprzeciwu przez pacjenta, ujawnienie informacji jego dotyczących może nastąpić po jego śmierci jeśli zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi sąd opiekuńczy w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby bliskiej lub osoby wykonującej zawód medyczny. Osoba wykonująca zawód medyczny może wystąpić z wnioskiem do sądu także w przypadku uzasadnionych wątpliwości, czy osoba występująca o ujawnienie tajemnicy lub sprzeciwiająca się jej ujawnieniu jest osobą bliską. Sąd, wyrażając zgodę na ujawnienie tajemnicy, może określić zakres jej ujawnienia.
W przypadku gdy pacjent za życia sprzeciwił się ujawnieniu tajemnicy, sąd opiekuńczy w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby bliskiej, może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy i określić zakres jej ujawnienia, jeżeli jest to niezbędne:
1) w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta;
2) dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej.
W postępowaniu w przedmiocie wyrażenia zgody na ujawnienie tajemnicy sąd bada:
1) interes uczestników postępowania;
2) rzeczywistą więź osoby bliskiej ze zmarłym pacjentem;
3) wolę zmarłego pacjenta;
4) okoliczności wyrażenia sprzeciwu.
Wyłączenie ochrony tajemnicy – przepisy innych ustaw
Warto zauważyć, że przewidziane w art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Prawa Pacjenta wyłączenie obowiązku zachowania tajemnicy ma charakter otwarty – jest to ogólne odesłanie do przepisów odrębnych ustaw. Przykładem takiej odrębnej regulacji jest przepis art. 104 ustawy o medycynie laboratoryjnej, który stanowi, że nie stanowi naruszenia tajemnicy zawodowej składanie przez diagnostów laboratoryjnych zeznań i wyjaśnień w zakresie okoliczności objętych postępowaniem w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej w trakcie tego postępowania.
Inne sytuacje, w których obowiązek zachowania tajemnicy nie ma zastosowania, przewidują przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1284). W ustawie tej zawarty jest dotyczący diagnostów laboratoryjnych przepis art. 29, który stanowi, że diagnosta laboratoryjny lub inna osoba uprawniona do samodzielnego wykonywania czynności medycyny laboratoryjnej, w przypadku wykonania badania w kierunku biologicznego czynnika chorobotwórczego zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie tej ustawy, są obowiązani w przypadkach określonych w tych przepisach do zgłoszenia wyniku tego badania właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu. Zgłoszenie takie powinno być dokonane niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin od momentu uzyskania wyniku.
Należy również wskazać, że zgodnie z treścią art. 180 § 1 kodeksu postępowania karnego osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności "zastrzeżone" lub "poufne" lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator dla dobra wymiaru sprawiedliwości zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej. Na postanowienie w tym przedmiocie przysługuje zażalenie.
Obowiązek zachowania tajemnicy przez diagnostę a zasady etyki zawodowej
O istotnej wadze, jaką dla prawidłowego wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego ma powinność ochrony informacji dotyczących pacjenta stanowi również fakt, że obowiązek zachowania poufności informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem czynności medycyny laboratoryjnej jest częścią roty ślubowania diagnosty laboratoryjnego określonej przepisem art. 73 ust. 1 ustawy o medycynie laboratoryjnej.
Obowiązek zachowania tajemnicy informacji przewidziane jest również w Kodeksie Etyki Diagnosty Laboratoryjnego, przyjętym uchwałą Nr 31/2022 VI Krajowego Zjazdu Diagnostów Laboratoryjnych z dnia 16 grudnia 2022 r. w sprawie Kodeksu Etyki Diagnosty Laboratoryjnego.
Naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy
Naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy medycznej może stanowić podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej z art. 266 § 1 kodeksu karnego, który stanowi, że kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Naruszenie określonego w ustawie obowiązku związanego z wykonywaniem zawodu regulowanego stanowi z reguły czyn, za który osobie wykonującej zawód regulowany grożą konsekwencje dyscyplinarne. W przypadku diagnostów laboratoryjnych bezprawne ujawnienie tajemnicy zawodowej będzie niewątpliwie działaniem stanowiącym sprzecznym z zasadami etyki zawodowej oraz przepisami dotyczącymi wykonywania czynności medycyny laboratoryjnej i tym samym stanowić będzie przewinienie zawodowe, za które diagnosta może zostać pociągnięty do odpowiedzialności zawodowej przed sądem diagnostów laboratoryjnych.
